Gamay: de verboden vrucht uit de Beaujolais
Zeg je Gamay, dan zeg je Beaujolais. Het zuidelijkste deel van de Bourgogne is na een bewogen geschiedenis het thuis geworden van deze eigenzinnige druif. Mede door die bewogen geschiedenis worden de wijnen niet altijd op waarde geschat. Onterecht, want Gamay kan prachtige rode wijnen met doorgaans lage tannines en veel fruit opleveren en het gebied is zeker uniek als het gaat om terroir en wijnmaaktechnieken!
Geschiedenis les
Gamay’s turbulente verleden begon op 31 juli 1395 toen de hertog van Bourgondië, Filips de Stoute (stoutmoedig of dapper, hij greep vrouwen niet bij de…), per decreet de druif verbood. De reden naar het volk hiervoor was dat de druif, volgens Filips, erg schadelijk was voor mensen. Je zou er ongelooflijk ziek van worden en het zou mooie plekken compleet vernietigen. Je denkt misschien: “joh, ze wisten in die tijd misschien niet beter”, maar de d̶r̶u̶i̶f̶ uhh… vork zit net iets anders in de steel.
De Bourgogne was in die tijd al een gerenommeerd wijn gebied waar prachtige wijnen vandaan kwamen. Ook toen was Pinot Noir een zeer gewaardeerde druif die in het gebied veel gebruikt werd voor het maken van wijn. Helaas zorgde de uitbraak van de pest ervoor dat er minder boeren waren om voor de druiven te zorgen en zochten veel wijnmakers naar een druif die minder aandacht nodig had dan de Pinot Noir. Hierbij kwamen ze uit op Gamay. Ook steeg het gebruik van meststoffen en werd er vaak heet water tijdens de wijnbereiding toegevoegd.
Dit alles zorgde voor een daling van de kwaliteit van de Bourgogne wijnen en Filips zocht een manier om de voornaamste inkomstenbron van de regio, wijn dus, te redden. Zijn decreet verbood dan ook niet alleen het gebruik van Gamay, maar ook meststoffen en de toevoeging van heet water.
Fransen waren toen ook al koppig en er waren nog vier decreten (in 1567, 1725 en 1731) voor nodig om de druif echt uit het gebied te bannen… en nog steeds zijn er in het hart van de Bourgogne, de Côte d’Or, Gamay druivenstokken terug te vinden!
De eigenwijze druif
Gamay is een blauwe druif die doorgaans hele frisse, lichte en fruit gedreven wijnen oplevert. De wijnen hebben lage tannines (het droogtrekkende gevoel in je mond, vaak bij zwaardere rode wijnen), hoge zuren en een lichte ‘body’ (vergelijk dit met magere melk ten opzichte van volle melk).
Aroma’s die je tegen kunt komen in een Gamay zijn aardbei, framboos, banaan (ja echt!), viooltjes, rozen en aardse aroma’s zoals bosgrond en paddenstoelen.
De wijnen zijn redelijk toegankelijk en mogen door de lage tannines en veel fruit aroma’s best gekoeld worden voordat je ze drinkt. Zeker wanneer het buiten warmer is, is dat een heerlijke dorstlesser.
Haar thuis: de Beaujolais
Ten zuiden van de Bourgogne ligt het gebied genaamd Beaujolais. Hier had de hertog van Bourgondië niets te vertellen en dus was de druif hier nooit verboden.
Hoewel het gebied nu officieel deel uitmaakt van de Bourgogne, zijn er grote verschillen waardoor het vaak apart benoemd wordt. Zo is het gebied qua klimaat een stuk warmer en is de grond in (het noorden van) de Beaujolais erg arm en granietrijk. Op een arme bodem moeten de wijnstokken hard werken wat doorgaans betere wijnen oplevert. In het zuidelijke deel van de Beaujolais liggen deze granietstukken te diep om voor de wijnstokken te bereiken en dit levert dan ook simpelere wijnen op.
How it’s made
In de Beaujolais worden de meeste ‘simpelere’ wijnen gemaakt door middel van de ‘macération semi-carbonique’ methode. Dit is een methode die voor een relatief snelle vergisting zorgt. Het is een beetje een lastig verhaal maar het komt op het volgende neer: de druiven in een grote afgesloten tank gegooid waarbij de onderste druiven door de druk van de andere druiven ‘kneuzen’ en hun sap vrijkomt. Dit sap komt in aanraking met de gistcellen die de druiven van nature op hun schil hebben zitten en er ontstaat een vergisting (suikers worden omgezet in alcohol). Hierbij komt koolzuurgas vrij er dat ervoor zorgt dat alle druiven beginnen te vergisten en een heleboel fruitige aroma’s aan het sap meegeven. Dit levert hele lichtvoetige wijnen op met als hoogtepunt de Beaujolais Nouveau.
Beaujolais Nouveau is een wijn uit de streek die door het toevoegen van extra koolzuurgas in de tank nóg sneller vergist en al binnen 3 weken(!) na oogst in de winkels ligt. Klinkt tof en het is ook een leuke manier om de nieuwe oogst van dat jaar te vieren, maar de wijnen zijn vaak van niet al te beste kwaliteit (zeker toen grote producenten kansen zagen in deze marketingtruc) waardoor de regio wederom een slechte naam kreeg. Merde!
Maar scheer deze extreem jonge wijnen niet allemaal over één kam. De les leert dat Nouveaus van de betere producenten zeker van mooie kwaliteit kunnen zijn en zo ren ook ik iedere derde donderdag van november om te genieten van de éérste van het ‘nieuwe jaar’.
NondeCRU!
Beaujolais is opgedeeld in drie verschillende appellaties. Een kwaliteitsaanduiding die de herkomst van de wijn garandeert maar daar ook andere regels aan te pas komen zoals het minimum alcoholpercentage, opbrengst per hectare en wijnmaaktechnieken.
Onderaan vind je de gewone Beaujolais (en Beaujolais Nouveau). Deze wijnen zijn het eenvoudigst en hebben voornamelijk zoetere rood fruit aroma’s. De wijngaarden voor deze wijnen bevinden zich vaak op meer vruchtbare bodems en doorgaans is er weinig graniet in de grond te vinden.
Hierna volgt de Beaujolais Villages. Dit zijn 38 gemeenten die wijnen produceren van een iets hoger niveau dan de gewone Beaujolais. De wijnen zijn iets voller en complexer en de Franse wijnwetgeving stelt strengere eisen aan deze wijn.
Bovenaan deze rangorde staan de tien Crus van Beaujolais, als het ware gemeenten die eruit springen in hun stijl en kwaliteit. Deze Crus bevinden zich allemaal in het noorden van de streek. Deze wijnen zijn een stuk complexer (maken dan ook vaak geen gebruik van de macération (semi-)carbonique) en, het allerleukste aan dit alles, iedere Cru heeft zijn eigen kenmerken ondanks dat zij allemaal 100% van Gamay zijn gemaakt. Vandaar ook dat je de naam van de specifieke Cru terugvindt op de fles. Tijd voor een lijstje, van noord naar zuid:
- Saint-Amour
De meest noordelijke en een van de kleinste Crus van de streek. Er worden, afhankelijk van de eigenschappen van de grond waarop de wijnranken groeien, twee soorten wijnen gemaakt: lichte, zachte en hele fruitige wijnen die binnen een jaar moeten worden geconsumeerd (en vaak gebruik maken van de macération semi-carbonique) of complexere, vollere wijnen die buiten rood fruit ook kruidige aroma’s hebben. De naam maakt de wijn heel erg geschikt om rond Valentijnsdag te drinken en ook zo’n 20 tot 25 procent van de wereldwijde verkoop vindt plaats in de maand februari(!). - Juliénas
Vernoemd naar Julius Caesar die een legerkamp zou hebben gehad in de streek. De wijnen uit deze gemeente hebben aardse aroma’s en aroma’s van donkerrood fruit. Hierdoor is de wijn een mooie begeleider voor rijkere gerechten zoals bijvoorbeeld een coq-au-vin. - Chénas
De wijnen uit Chénas zijn het meest zeldzaam. Ze zijn bloemig, kruidig, elegant en lijken qua stijl misschien wel het meest op de Pinot Noir wijnen uit de Bourgogne. Een Chénas gaat mooi samen met vis of charcuterie. - Moulin-à-Vent
De zwaarste Cru van allemaal. De wijnen hebben relatief veel tannines (keep in mind, het blijft Gamay), kruidigheid en aardse aroma’s en kan, onder de juiste omstandigheden, lang bewaard worden. Volgens sommigen zijn wijnen uit Moulin-à-Vent de absolute top uit Beaujolais. Door zijn kracht kan deze wijn prima naast een zwaarder gerecht staan zoals een wildstoof. - Fleurie
Fleurie wordt de meest vrouwelijke Cru genoemd. De wijnen zijn fruitig, hebben een zijdezachte body en zijn heel aromatisch. Door dit zachte karakter kun je een Fleurie mooi combineren met bijvoorbeeld tonijn tataki. - Chiroubles
De wijnen uit Chriroubles zijn de ‘liefste’ van alle Crus. De wijnen hebben een lichte body en zijn erg bloemig en fruitig. Het is ook het koelste gebied van de Beaujolais waardoor de druiven relatief hogere zuren hebben en later rijp zijn dan de rest van de streek. Mooi te combineren bij bijvoorbeeld een geitenkaas salade. - Morgon
Morgon is opgedeeld in 6 wijngaarden die allemaal hun eigen stijl hebben. Over het algemeen valt te zeggen dat de wijnen uit Morgon erg krachtig, kruidig en aards en worden vaak vergeleken met Pinot Noirs uit de Bourgogne. Er zijn veel verschillende soorten terroir in het gebied en er is zelfs vulkanische grond te vinden. Natuurlijk zijn de wijnen gemaakt van Gamay en hebben ze fruitige aroma’s en typische frisheid. Combineer een Morgon mooi met bijvoorbeeld een longhaas met chimichurri of andere gerechten met veel smaak. - Régnié
Het gebied ontving pas in 1988 een Cru status en is daarmee de jongste Cru van het lijstje. De wijnen hebben een volle body en hebben buiten rood fruit ook relatief veel donkerfruit aroma’s. De wijnen zijn mineraal en kruidig en wijnmakers in de streek experimenteren volop met organische wijnmaak technieken. Heerlijk te combineren met een paté of of camembert met honing uit de oven. - Brouilly
Brouilly is de grootste en, gedeeltelijk, meest zuidelijk gelegen Cru van allemaal. De wijnen zijn ontzettend fruitig en mineraal en hebben zijn gemiddeld qua body. Door het fruitige karakter kun je de wijnen mooi combineren met wat meer pittige gerechten zoals een curry met kip. - Côte de Brouilly
Deze Cru ligt in het midden van Brouilly en op de hellingen van de Mont Brouilly liggen de wijngaarden. Het unieke aan deze Cru is dat er in de grond diorite terug te vinden is. Dit is oud vulkanisch gesteente dat een mooie mineraliteit en rokerigheid aan de wijn meegeeft. De wijnen zijn relatief zwaar en complex omdat ze op de hellingen van de berg een mooie volledige rijping hebben.
In tegenstelling tot Brouilly zijn de wijnen in de Côte eleganter en bloemiger maar hebben ze minder aardse aroma’s. Je kunt deze zwaardere Beaujolais mooi combineren met bijvoorbeeld een lamsrack.
Fun fact: boven op de berg staat een kapelletje met de naam ‘Notre-Dame aux Raisins’ waar wijnboeren uit de streek ieder jaar in september samen komen om te bidden tegen nóg een phylloxera uitbraak (druifluis die in de negentiende eeuw een groot deel van de wijngaarden in Europa vernietigde).
Uit de comfortzone: Gamay in de rest van de wereld
Hoewel Beaujolais het absolute thuis van de Gamay is (75% van de Gamay wijnstokken staan hier aangeplant), vinden we de druif ook terug in andere gebieden.
Zo wordt hij in de Loire verbouwd en daar soms ook geblend met Cabernet Franc en Malbec om de wijnen wat lichter en fruitiger te maken.
Op een opvallende tweede plaats staat Zwitserland, waar de druif bekend staat onder ‘Robert Plant’, een kloon van de gamay die íets kruidiger en meer geconcentreerd is dan zijn Franse broertje.
Verder vind je Gamay terug in Canada, Oregon, Turkije, Luxemburg en ongetwijfeld nog meer plekken die op dit moment nog erg onbekend zijn voor hun Gamay wijnen.
Informatiebronnen:
www.discoverbeaujolais.com
Het boek ‘The World Atlas of Wine’ van Hugh Johnson & Jancis Robinson
Het boek ‘Ik weet veel van wijn’ van Stichting Wijnonderwijs Nederland
De Guildsomm podcast ‘Beaujolais’
www.swisswine.ch
www.wine-searcher.com
Kelderprater
Rik richtte de website Kelderpraat.nl en bijbehorende Instagramaccount op om tijdens de lockdowns bezig te kunnen blijven met wijn. Een uit de hand gelopen hobby, net als zijn voorliefde voor wijn an sich. Rik ziet wijn als een geweldige combinatie van historie, technieken, geografie, wetgeving en marketing en heeft een voorliefde voor de grote klassiekers én verrassende & eigenzinnige wijnen.
